Phỏng theo tác phẩm cùng tên của nhà văn Ngô Tất Tố

—–

Gần giữa trưa, cây đa đổ bóng xuống rợp cả sân đình. Người đàn ông chống gậy khó nhọc bước đi, thất thểu hướng về con xóm nằm ở cuối làng Ðông Xá. Dưới nắng hè vàng ruộm, ngôi nhà nấp sau rặng tre xanh biếc lặng lẽ hiện ra. Đứng từ xa ngó lại chỉ thấy vẻ tiêu điều xơ xác, đó chính là nhà của anh Dậu.

Nhà cất theo lối kiến trúc phổ thông của các cụ, toàn thể gồm có một chái và hai gian. Nơi kín đáo nhất là gian buồng, bức mành rách mép lướt thướt rủ ngoài cửa đang cố hết sức giữ cho trong buồng có vẻ bí mật. Trái lại, những khe hở ở cạnh cửa và những lỗ thủng rải rác trên mành lại như muốn khai rằng, ngoài chiếc giường đơn sơ, trong này còn có một tủ gỗ xập xệ, một dây mắc để vắt quần áo, mấy cái chum vại mẻ, ngoài ra chẳng còn thứ gì khác nữa.

Đồ đạc trong nhà không có nhiều, thứ đáng giá lại càng không. Giữa nhà chỉ có độc một cái phản được phủ manh chiếu cũ cùng vài món đồ lặt vặt ở góc tường, dưới gầm phản là đám chó con ăng ẳng đòi ăn không dứt tiếng.

Trên nhà đã vậy, dưới bếp lại càng không có gì đáng để mắt, chỉ có cái kệ bát xiêu vẹo cùng đống bát đĩa cái sứt cái lành. Trên bãi tro trấu nguội lạnh, mấy hòn gạch châu đầu vào nhau nghiêng mình nằm theo thế chân vạc, đang chờ đến lúc đội nồi.

Tờ giấy xanh lạnh lùng phủ ngoài vách cửa tỏ rằng nhà mới có tang. Nhưng mớ mạng nhện chằng chịt quấn trên đám chân hương lơ thơ lại làm chứng cho một thời gian khá lâu, chủ nhân không hề cúng lễ.

Nhưng dù hàng xóm láng giềng có biết cũng không ai quở trách, không ai mắng mỏ, bởi người ta biết nhà này đã khánh kiệt lắm rồi. Người sống còn không có mà ăn, hơi đâu lo cho người đã chết ?

Ngoài hiên, trên chiếc chõng tre, chị Dậu thơ thẩn ngồi nhìn hai đứa con cắm mặt xuống mảnh vườn trước nhà. Cái Tý và thằng Dần đang hì hục bới đống rễ khoai, tìm những củ mập củ tròn bỏ vào trong rổ. Chúng nó mừng reo hí hửng khi thấy một củ nguyên lành, và chúng nó cãi cọ làu bàu khi lục mãi chẳng được gì cả.

Mặt trời đã lên gần đến đỉnh đầu, ánh nắng xuyên qua lũy tre chiếu xuống trước thềm nhà. Ðằng xa gà gáy te te, nóc bếp láng giềng đã có khói bốc lên lảng vảng.

Thằng Dần bỏ đống rễ khoai đứng dậy than thở :

– Nhặt mãi từ sáng đến giờ mới được vài củ khoai mọn, con chả bới nữa….U đi mua gạo mau lên, hàng xóm nấu cơm trưa rồi mà nhà ta vẫn chưa ăn cơm sáng…..Con đói quá u ơi…..

Nhìn con bằng ánh mắt tội nghiệp, chị Dậu cố tỏ ra ngọt ngào :

– Con cố nhặt thêm độ vài củ nữa, rồi chị nó luộc cho ăn, chứ u làm gì có tiền đong gạo….

Thằng bé phụng phịu :

– Hôm qua với hôm kia u bán hai gánh khoai lang được năm hào mà, đã tiêu gì đâu….

Vừa nói nó vừa tung tăng chạy đến bên cạnh toan lần dải yếm của mẹ. Cái Tý nhìn em phàn nàn :

– Tiền bán khoai u còn phải để dành đóng sưu cho ông Lý chứ, dễ được đem mà mua gạo đấy à….? Em có đói thì cứ ăn tạm củ khoai sống đi vậy….

Câu nói nghĩa lý của con bé 12 tuổi hình như có một sức mạnh thần bí, khiến cho chị Dậu hai hàng nước mắt chạy quanh. Chị khẽ lấy tay chùi rồi uể oải đứng dậy đi ra cổng ngóng xem chồng đã về chưa.

Chồng chị, anh Nguyễn Văn Dậu, tuy mới ngoài ba mươi tuổi nhưng đã gắn bó với cái nghề làm ruộng đến gần hai chục năm nay. Với cái sức khỏe mạnh, với cái tính nhanh nhảu, với cái đức chịu thương chịu khó trong nghề cày thuê cuốc mướn, những năm son rỗi vợ chồng nhà anh cũng vẫn kiếm được thừa ăn. Thế nhưng mấy năm nay phần vì thóc cao gạo kém, phần thì con đẻ thêm ra, vợ bận mọn luôn, sự tiêu dùng của anh mới không được dồi dào như trước, tằn tiện lắm cũng chỉ đủ đút miệng mà thôi.

Rồi tháng tám năm ngoái, mẹ anh bị bệnh qua đời. Lại tháng giêng năm nay, thằng em trai của anh cũng vì phải gió mà chết. Dẫu cho anh hết sức chắt bóp, hai cái ma ấy cũng cứ lôi kéo đi mất của anh cả đống tiền của. Chó cắn áo rách, đã nghèo thêm nghèo, hai cái ma ấy cũng đồng thời đưa anh lên đến bậc nhì, bậc nhất trong hạng cùng đinh ở làng rồi. Nhưng nào vậy đã đủ, từ tháng ba đến giờ cái bệnh sốt rét ở đâu lại kéo đến, nó bắt anh cứ phải nghỉ việc nằm nhà. Thế là gần mấy tháng trời, những sự đóng góp chi tiêu của một gia đình bốn miệng ăn, hết thảy trông vào hai bàn tay trắng của người đàn bà con mọn.

Sự đói rách của con và sự lầm than của vợ làm cho anh gan ruột nẫu nà. Thêm mấy bữa nay, Lý trưởng ngày ngày sai người giục thuế, anh càng luống cuống như con kiến bò trong chảo nóng, không biết lo liệu thế nào. Sớm ngày hôm nay, cơn sốt vừa dịu anh đã phải gắng gượng chống gậy ra đi, cũng định vay mượn lấy một vài đồng, trả cho xong ” món nợ nhà nước “. Nhưng đi thì đi, chính anh cũng không biết mình sẽ đi đến nhà ai, và chừng bao giờ thì về.

Mong mãi không thấy bóng chồng, chị Dậu lại tiu nghỉu trở vào ngồi xuống chõng, ánh mắt đầy vẻ não nề. Tuy vậy ánh mắt đượm buồn ấy cũng chẳng dập tắt được vẻ khả ái nhẹ nhàng trên gương mặt chị. Dù đang trong hoàn cảnh bần cùng, dù gia đình khốn đốn nhưng chị vẫn giữ được những nét nuột nà duyên dáng của người phụ nữ.

Mái tóc không óng ả như suối nhưng vẫn được buộc gọn gàng, quần áo dù hơi bạc màu nhưng vẫn nguyên vẹn không chỗ nào rách, làn da không trắng như vôi nhưng vẫn đủ sáng mịn màng, đôi môi không đỏ chót rực rỡ nhưng vẫn đủ đằm thắm. Và cuốn hút hơn cả vẫn là những đường cong ở cả trước lẫn sau.

Dưới lớp áo nâu là hai ngọn núi phồng lên ngồn ngộn, kiêu hãnh phô ra hai cặp vú căng mọng mơn mởn. Vài chiếc cúc áo đang cố hết sức làm tròn bổn phận giữ gìn của mình, chỉ không biết lúc nào thì đứt bung ra. Ở bên dưới, cái quần lụa đen dù không bó sát nhưng vẫn không hoàn toàn che đậy được cặp mông nở nang tròn đầy. Dù độ này chẳng được ăn thịt gà cá tôm gì nhưng lạ thay, chị Dậu vẫn không gầy gò hốc hác cho lắm, cơ thể vẫn cứ đẫy đà phơi phới tràn trề nhựa sống. Sinh hai đứa con dường như chẳng làm nét quyến rũ của chị nhạt đi bao nhiêu, người đàn bà 30 tuổi ấy đi ngoài đường vẫn khiến đám trai làng âm thầm tơ tưởng, vẫn khiến mấy gã vợ con đề huề phải lưu luyến ngoái nhìn.

Cái Tý vẫn loay hoay với đống rễ khoai. Thằng Dần đang rau ráu nhai một củ khoai sống.

Bên nhà láng giềng có tiếng mâm bát lạch cạch, mấy đứa con nít tíu tít gọi nhau ăn cơm. Mùi canh dưa và mùi cá kho theo ngọn gió đưa sang thơm ngào ngạt.

Thằng bé háu đói nuốt vội miếng khoai trong miệng, nó đứng dậy bảo mẹ :

– Con sang nhà bác chơi tí, u nhé…..

Cái Tý trừng mắt :

– Bên ấy sắp sửa ăn cơm, em sang làm gì ? Rồi bà bác lại đuổi oai oái như hôm nọ ấy……Thôi, đói thì chịu vậy, cố nhặt lấy mấy củ nữa rồi chị bắc nồi luộc cho….

Thằng Dần đứng giậm chân bình bịch :

– Khổ lắm…..bao nhiêu củ ngon củ lành u đã lựa hết đem bán, ở đây chỉ còn toàn rễ là rễ, lấy đâu ra khoai mà nhặt…..?

Cái Tý lại dịu nét mặt :

– Chả bán thì lấy tiền đâu đóng sưu…..? Em hãy chịu khó nhặt với chị, vẫn còn khối củ mẫm ra đấy…..

Thằng bé tiu nghỉu :

– Nhưng mà……em chán khoai lắm rồi…..em muốn ăn thịt cơ…..

Cái Tý cúi gằm xuống không đáp, hai tròng mắt đã đỏ hoe. Lần gần nhất nhà nó được ăn thịt là cách đây bao lâu, con bé cũng chẳng nhớ nổi nữa…..

Chị Dậu tuy vẫn ngồi im không nói nhưng nước mắt lại cứ chan chứa chảy ra. Dường như không muốn để cho các con thấy sự đau lòng của mình, chị vờ ngảnh mặt nhìn vào trong vách.

Con chó cái nằm ở góc sân bỗng chốc vẫy đuôi rối rít tỏ vẻ vui mừng. Anh Dậu từ cổng lừ đừ tiến vào với cái vẻ mặt xanh xao và dáng vẻ như người sắp chết. Cái Tý thằng Dần cùng reo lên :

– A……Thầy đã về…..Thầy đã về…..!

Mặc kệ chúng nó, anh chàng ốm yếu dựng gậy lên vách cửa rồi lảo đảo bước vào nhà, nhanh chóng lăn kềnh lên chiếc phản mà nằm nghỉ lấy sức. Chị Dậu vào ngồi bên cạnh, sờ tay vào trán chồng rồi nhẹ nhàng hỏi :

– Thầy em có mệt lắm không…..? Sao chậm về thế……? Trán lại nóng lên rồi đây này……

Anh Dậu nằm thừ ra không cựa quậy, cũng không trả lời. Chị Dậu lại gặng :

– Chắc thầy em mệt lắm thì phải…..? Từ sáng đến giờ đi những đâu…..? Hỏi vay của ai…..?

Vắt tay lên trán, anh Dậu thở dài một tiếng rồi cất cái giọng thều thào của người ốm :

– Tôi lên nhà lão Hội Ích…..nhưng chẳng được gì cả…..Cái thằng già ấy…..mình đã mắc nợ nó sẵn rồi, chẳng khi nào nó lại cho mình vay thêm…..Tôi cũng đến vài chỗ khác nữa…..nhưng ai cũng đều lắc đầu quầy quậy…..

Ánh mắt chị Dậu trùng xuống, nét mặt càng thêm thẫn thờ. Rồi chị rụt rè hỏi chồng :

– Người ta thúc sưu gắt lắm rồi……Vậy mình đã tính xoay sở thế nào chưa…..?

Anh Dậu im lặng một hồi, rồi lại khẽ thở dài tiếng nữa :

– Tôi đã nói với cụ Nghị Quế ở thôn Ðoài…..hay là bán quách…..

Ðang nói giở câu anh ngập ngừng lại thôi, như có vật gì nghẹn ở cổ họng. Chị Dậu cố gặng :

– Bán quách cái gì…..? Thầy em cứ nói…..Ở đây có ai mà sợ…..

Anh Dậu rơm rớm nước mắt :

– Hay là bán quách cái Tý cho cụ ấy……?

Lòng chị Dậu quặn thắt lại, hai dòng lệ lại tuôn ra từ khóe mắt. Người đàn bà nọ cứ cúi gằm mặt xuống, không biết trả lời ra sao. Cái Tý bên ngoài nghe thấy thế vội vàng đứng lên van nài :

– Con van thầy….! Con van u….! Thầy u để con ở nhà chơi với em con…..Con van thầy…..! Con van u…..! Thầy u đừng đem bán con…..!

Thằng Dần nhả vội miếng khoai trong miệng rồi sụt sịt khóc :

– Không…..! Con không…..! Con không cho bán chị Tý đâu…..! Con không…..!

Anh Dậu cũng như chị Dậu đều đau đớn ruột gan, âm thầm gạt nước mắt.

Cái Tý vẫn khóc lóc van xin như tế sao, một hai xin thầy u đừng bán nó đi mà tội nghiệp. Dường như cầm lòng không đặng với những lời ngây thơ và thê thảm của con bé ngoan ngoãn, chị Dậu cố làm vẻ mặt hiền từ nói với nó :

– Không…..Thầy con nói đùa ấy thôi…..Bán con thì ai ở nhà lo cơm nước cho thầy u đi làm…..?

Cái Tý nghe vậy mới ngừng khóc, lại vui vẻ ngồi vào cạnh đống rễ khoai bới bới nhặt nhặt.

Một bầu không khí tẻ ngắt bao phủ cả mấy gian nhà, hai vợ chồng cùng lặng im thở dài.

Ngoài đường có tiếng chó sủa ông ổng, rồi tiếng roi quất vào vách đèn đẹt, rồi tiếng người quát hỏi gay gắt :

– Thằng Dậu có nhà đấy không ?