Tắt Đèn

—

Chị Dậu lật đật bước ra ngoài nạt con chó cái, anh Dậu cũng ngồi nhỏm dậy ngó ra sân.

Người nhà Lý trưởng nghênh ngang múa chiếc tay thước với sợi dây thừng, cùng với tên Cai lệ và cây roi song hùng dũng từ cổng bước vào. Tên Cai lệ chỉ cây roi vào mặt anh Dậu quát :

– Tiền sưu đâu ? Sao không đem nộp ? Người ta vào hỏi vẫn còn ngồi ì ra đấy à ?

Anh Dậu lẩy bẩy đứng dậy, cái mặt xanh xao khi ấy đã đổi thành sắc tái mét. Anh chàng run giọng đáp :

– Thưa ông…..tôi chưa có…..

Tên Cai lệ trừng mắt lên sừng sộ :

– Cả năm chỉ có hai đồng bảy hào tiền sưu, bây giờ anh vẫn chưa có thì bao giờ anh mới định có ?

Với cái dáng điệu có vẻ van lơn, anh Dậu hổn hển thở và nói :

– Thưa ông….vì tôi đau yếu….nên chưa lo kịp….xin ông thư cho đến mai….Thuế còn năm bữa nữa mới đăng trường kia mà….

– À…..! Thuế còn năm hôm nữa mới đăng trường, cho nên anh không nộp vội, phải không ? Này thì năm hôm nữa !

Vừa dứt lời tên Cai lệ đã đấm liền mấy phát vào ngực anh Dậu làm anh ngã phịch xuống phản. Anh chàng ốm yếu chỉ ức ức được mấy tiếng chứ không còn sức mà kêu lên nữa. Thuận tay, tên Cai lệ túm lấy cổ áo anh Dậu và ngảnh lại bảo người nhà Lý trưởng :

– Thừng đâu ? Trói cổ nó lại ! Sưu không nộp còn dám lý sự với các ông à ?

Tức thì hai người xúm lại, mỗi người nắm một cánh tay anh Dậu bẻ quặt ra đằng sau lưng rồi luồn thừng vào và siết thật chặt. Họ trói anh giống kiểu như người ta trói chó để làm thịt vậy.

Thằng Dần òa khóc, Cái Tý mếu máo chạy đến cạnh tên Cai lệ, chắp tay vái lấy vái để :

– Cháu lạy hai ông ! Hai ông tha cho thầy cháu ! Hai ông đừng trói thầy cháu !

Sẵn cây roi trong tay, tên Cai lệ quất luôn cho nó mấy cái vào đít và quát :

– Cút ngay !

Con bé đau quá ngã lăn ra đất khóc lóc, Thằng Dần thấy chị bị đánh càng khóc dữ hơn. Tên Cai lệ đương cơn thịnh nộ, lại thẳng tay giơ cây roi song lên toan trừng phạt thằng bé này. Chị Dậu vội chạy vào van xin :

– Thôi…..Tôi xin ông Cai….! Ông tha cho cháu….Chúng nó hãy còn bé bỏng….

Lời nói thiết tha của người đàn bà có duyên rõ ràng là có hiệu lực. Nhìn bầu ngực nở nang khẽ phập phồng của chị mà tên Cai lệ cũng dịu đi tám chín phần, cây roi từ từ hạ xuống. Gã cười cợt :

– Có thật là nhà mày đói ăn không đấy…..Con vợ mày vẫn đẫy đà thế này cơ mà….

Vừa nói gã vừa dán mắt vào cặp nhũ hoa ấy. Chị Dậu cũng chẳng buồn bận tâm lắm vì còn đang xót chồng bị trói chặt quá. Chị lại khẩn khoản kêu van :

– Nhà tôi đang ốm…..Xin ông làm phúc nới rộng nút thừng ra cho….

Tên Cai lệ cũng muốn trêu ghẹo nhiều hơn, nhưng khổ nỗi giờ đang được các quan sai đi chạy việc, nào dám tí toáy gì, mà có tí toáy cũng không đến lượt gã. Những lời năn nỉ của chị được tên Cai đáp lại bằng giọng oai nghiêm :

– Không phải nới ! Trói thế cũng chưa chết được đâu. Mà có chết thật thì chồng chị càng khỏi đóng sưu.

Anh Dậu nói xen vào :

– Nhưng tôi đau quá…..xin ông hãy nới lỏng dây ra một tí…..Nào tôi có chạy mất đâu…..

Tên Cai lệ nổi cơn lôi đình, tặng luôn anh Dậu năm bảy cái tát vào mặt rồi quát :

– Bướng với ông à ? Mày có tội thì ông mới trói. Lại còn bướng với ông à ?

Chị Dậu nhìn tên Cai lệ bằng đôi mắt đỏ ngầu :

– Thôi, tôi cũng lạy ông nữa….! Chẳng qua chỉ là chậm đóng sưu thôi, làm gì ông phải hành hạ chồng tôi quá thế ? Có đánh thì ông cứ đánh tôi đây này…..Bao nhiêu tội tôi xin chịu cả….!

– À….! Mày thách ông phải không ? Này thì thách này ! Này thì thách này !

Tên Cai lệ thẳng tay đấm vào ngực chị, nhưng không đấm mạnh như lúc đánh anh Dậu mà chỉ giống như ấn nắm đấm vào ngực chị rồi đẩy đi. Có lẽ vì gã cũng biết thương hoa tiếc ngọc, hoặc đơn giản vì gã cũng chỉ muốn đụng chạm mà thôi.

Cảm giác căng phồng đàn hồi từ nắm đấm truyền lại khiến tên Cai lệ ngây ra thoáng chốc. Ngực con mẹ này đúng là to thật…..!

Chị Dậu bị thụi cho ngã phịch xuống đất. Cái Tý, thằng Dần mỗi đứa nấp một xó cột sợ sệt nhìn bố mẹ bị đánh. Cả hai đứa cùng nức nở khóc không ra tiếng.

Người nhà Lý trưởng chỉ cái tay thước vào mặt chị Dậu :

– Không thấy người nào lắm đều như chị. Nếu nhà ai cũng bướng như nhà này, có lẽ thuế của nhà nước đến bỏ. Thôi ! Ðứng dậy mà đi chạy sưu cho chồng, đừng ngồi ăn vạ đây nữa….

Rồi hai tên hằm hằm túm lấy đầu thừng, cứ thế lôi anh Dậu xuống thềm. Ra tới cổng, anh chàng khốn khổ quay lại dặn vợ :

– U nó sang ngay bên nhà cụ Nghị Quế cho tôi…

……..

…..

…

Vừa bước vào cổng thôn Đoài là đã thấy nhà ông Nghị Quế. Đó là một khu nhà bề thế rộng chừng ba mẫu, quây quần trong bốn bức tường gạch cắm mảnh chai chằng chịt. Đến đứa trẻ con cũng biết nhà ông Nghị Quế là nhà khá giả nhất trong vùng, tiền bạc đầy hòm, thóc cao như núi. Cái cơ nghiệp ấy tuy được tổ tiên để lại nhưng ông Nghị cũng có khai thác thêm nhiều.

Ông không đi buôn, không đi thầu, chỉ làm ông chủ ruộng kiêm cho vay lấy lãi. Đụng đến của ông nhẹ nhất cũng là mười phân, và vay từ một đồng trở lên đều phải viết giấy thế chấp ruộng hay nhà, hoặc phải gửi vật gì khác làm đồ bảo đảm, quá hạn thì mất. Nhờ làm ăn khắt khe như thế mà không biết ông đã siết được bao nhiêu của cái từ cái bọn cùng đinh khốn khổ rồi.

Sau khi Cai lệ và người nhà Lý trưởng dẫn anh Dậu ra đình, chị Dậu theo lời chồng dặn cắp cái nón lủi thủi rời khỏi nhà. Ánh nắng tháng năm rát như lửa phả vào mặt, hơi nước dưới đồng bốc lên nóng như hơi trong chõ xôi. Những con cua chửa và những con rắn nước chịu không nổi sức nóng của nước trong ruộng, rủ nhau bò lên mặt đường và núp vào các khóm cỏ.

Đông Xá với Đoài thôn vẫn cùng thuộc một xã, cách nhau cũng không xa lắm. Chị Dậu lầm lũi đi trên con đê nhỏ, băng qua cánh đồng đi thêm một lúc là đã tới trước cổng nhà ông Nghị Quế. Thập thò bên ngoài, chị vừa nâng vạt áo lau mồ hôi vừa len lén nhìn vào trong. Trên cái sân gạch bát tràng rộng mênh mông như sân đá bóng không có bóng người qua lại, chỉ có mấy con gà nhởn nhơ kiếm ăn, mấy con bồ câu chổng đít mổ trên nong đỗ…..Chị Dậu đánh bạo liền xăm xăm tiến vào sân, một đàn chó dữ không biết ở đâu bất ngờ xồ ra cắn inh ỏi, vài con còn nhảy lên như muốn đớp vào mặt chị. Người đàn bà hoảng sợ giật lùi mấy bước, vừa lấy nón xua đuổi vừa kêu :

– Anh bếp có nhà không…..? Làm phúc giữ chó giúp tôi với…..!

Trong nhà có tiếng đàn bà thét ra the thé :

– Làm gì mà om sòm lên thế ? Mả mẹ chúng mày ! Ăn cũng không được yên nữa….!

Thì ra vợ chồng ông Nghị đang ăn cơm ở nhà khách, bà Nghị nghe tiếng ồn ào nên chửi đổng ra. Đàn chó vẫn vây quanh chị Dậu như đèn cù, con nào cũng lao lên muốn đớp vào chân chị, cái nón làm khí giới đã bị cắn rách tan tành. Bấy giờ thằng bếp mới từ đâu vác gậy chạy lên đuổi đám chó mỗi con chạy một ngả.

Chị Dậu hoàn hồn lại, rụt rè đến trước cửa nhà khách, bước lên bậc thềm rồi cúi người :

– Thưa lạy hai cụ ạ…..

Bà Nghị gắt :

– Đang ăn đang uống dẫn xác đến ! Việc gì ?

Ông Nghị đặt bát xuống mâm, vừa nhai nhồm nhoàm vừa nói :

– Sáng nay chồng nó có sang xin bán đứa con, chắc nó đến nói nốt chuyện ấy….

– Bẩm cụ phải, con sang thưa hai cụ về việc đấy ạ…..

Bà Nghị liếc mắt nhìn ông Nghị rồi hỏi :

– Mày định bán thế nào ?

Chị Dậu ngập ngừng :

– Dạ thưa…..sáng nay chồng con đã ngỏ ý rồi….không biết ý hai cụ…..

– Sáng nay chồng mày nói rằng con bé ấy đã lên mười hai, xin lấy ba đồng. Cụ ông tưởng nó nói thật, bằng lòng cho nó hai đồng. Nhưng giờ nghe nói con mày mới có mười một, thì tao triết đi một nửa, chỉ cho một đồng thôi. Thuận bán thì về đưa nhau sang đây !

Chị Dậu ngơ ngác :

– Thưa cụ, thật quả cháu đã lên mười hai, nó đẻ tháng dần năm Tý. Chúng con không dám nói dối thưa cụ !

Bà nghị trừng mắt :

– Tao không thể tin cái miệng vợ chồng nhà mày ! Người ta mách tao là nó mới mười một, thì tao hay nó lên mười một. Chứ tao biết đâu nó đẻ năm tý hay đẻ năm tỵ năm tỳ….!

Chị Dậu cứ đứng ngây ra không biết nói gì. Trong lúc ấy ông Nghị đang âm thầm ngắm nghía người đàn bà trước mặt. Hai bầu vú căng mọng nhô lên dưới áo làm ông dù đang ăn cơm mà vẫn nuốt nước bọt liên tục. Rồi còn bên dưới, không biết lúc nãy con chó nào đã cắn được vào quần chị làm rách một miếng to gần bằng bàn tay. Khoảng da thịt trắng hếu ở đùi chị lấp ló lộ ra làm ông Nghị chẳng thể rời mắt. Thấy chị có vẻ lo lắng ông bèn lên tiếng :

– Ông bà thương vợ chồng mày nên mới làm phúc mua cho giá đấy, thế là còn hời chán rồi….

Chị Dậu rấm rứt :

– Nhưng bẩm cụ…..Tiền sưu tận hai đồng bảy hào, cụ trả cho con có một đồng, vẫn còn thiếu tận một đồng bảy nữa….

Bà Nghị xen vào :

– Sao bảo nhà mày có con chó cái khôn lắm ?

– Dạ thưa bà đúng thế…..nhưng nó mới đẻ, đàn chó con vẫn còn nhỏ quá, vẫn cần bú mẹ nên con chưa dám bán….

– Thế này đi….mang cả chó mẹ lẫn chó con sang đây tao mua hết, rồi tao trả cho một đồng nữa, với một đồng bán con nữa là được hai đồng. Vậy là mày vừa có tiền đóng sưu lại khỏi phải nuôi con nuôi chó. Sướng nhé !

Chị Dậu thẽ thọt :

– Bẩm bà…..đàn chó con ấy con nuôi thêm dăm bữa nữa, mang ra chợ bán cũng phải được hai hào một con…..Bà xem thế nào…..cho con thêm năm hào nữa vậy….

Bà Nghị chỉ tay ra cửa quát :

– Thế thì về mang ra chợ mà bán ! Về ngay ! Mả mẹ nhà mày ! Đã thương cho còn không biết điều !

Chị Dậu tần ngần định quay lưng ra về, đúng lúc ấy thì ông Nghị lên tiếng :

– Chỉ sợ không đợi được đến lúc chó nó lớn hơn thôi, chẳng phải sưu giục đến đít rồi à ? Để rồi xem chồng mày chết trước hay mày bán được chó trước ?

Chị Dậu khựng lại, những lời nói kia như đâm vào tim chị đau đớn. Ông Nghị ngọt nhạt nói tiếp :

– Ông thấy vợ chồng mày cũng chịu thương chịu khó nên thôi…..trả cho mày thêm hai hào nữa….Đồng ý thì để tao gọi ông giáo lên làm văn tự, còn không thì cứ đi về !

Về thì biết đâm đầu vào đâu…..? Còn chậm đóng sưu ngày nào là chồng còn bị trói ngày đó…..Nếu trời đã bắt tội thì đành làm liều vậy……Chị Dậu cố nuốt nước mắt vào trong, đắn đo giây lát rồi cúi đầu thưa :

– Dạ vâng con xin bán hầu hai cụ. Nhờ hai cụ gọi ông giáo lên làm văn tự giúp con….

Bà Nghị dõng dạc gọi xuống nhà dưới :

– Đứa nào lên nhà học mời ông giáo xuống đây cho tao !

Chỉ một lúc sau, một người dáng vẻ thầy đồ cung kính bước vào, lễ phép thưa gửi rồi ngồi xuống tràng kỷ gần đó. Sau khi nghe ông Nghị dặn dò thì người kia bắt đầu cầm bút viết. Khoảng độ mấy phút sau, ông giáo ngẩng lên ngó mặt chị Dậu :

– Chị kia, lại đây tôi đọc cho nghe rồi điểm chỉ vào….

Chị Dậu rón rén đến cạnh tràng kỷ. Ông giáo đằng hắng mấy tiếng rồi chậm rãi đọc :

– ” Tên tôi là Nguyễn Văn Dậu, ba mươi hai tuổi ở làng Ðông Xá, và vợ tôi là Lê Thị Đào, ba mươi tuổi, cũng ở làng ấy, có mượn của bà Hoàng Thị Sẹo, năm mươi chín tuổi, vợ cả ông Nghị viên Trần Ðức Quế ở làng Ðoài thôn, một đôi hoa tai bằng vàng nặng ba đồng cân, đáng giá hai chục đồng bạc. Hạn trong mười ngày phải trả. Nếu không trả, chúng tôi xin chịu tội bội tín. Giấy này làm tại làng Ðoài thôn ngày….tháng….năm…. ”

Chị Dậu nghe xong giẫy nẩy lên :

– Thưa ông, ông lầm rồi. Tôi bán con và chó, chứ có mượn hoa tai của bà đâu ?

Ông Nghị ôn tồn nói :

– Không ai thèm lừa nhà chúng bay. Bây giờ luật mới nghiêm cấm cha mẹ bán con, cho nên văn tự phải viết như thế, chứ không nói con, nói chó vào được. Sau này nếu mày trở mặt mà đem con về, tao sẽ chiếu giấy bỏ tù cả vợ lẫn chồng. Giấy làm như vậy, chỉ cốt giữ cho nhà mày khỏi lật nhà tao, chứ nhà tao không đời nào thèm lật nhà mày. Thế là bao giờ tao cũng nắm đằng chuôi, chứ tao không cầm đằng lưỡi. Nghe không ?

Ông Nghị bưng tách nước lên hớp một ngụm rồi nói tiếp :

– Tùy đấy ! Mày có tin nhà tao thì điểm chỉ vào đem về cho chồng mày ký tên, và xin cả Lý trưởng đóng triện vào, rồi mang sang đây thì tao sẽ giao tiền cho. Nếu mày không tin thì thôi, đây tao không ép.

Những giọt nước mắt lại khẽ lăn trên gò má, người đàn bà nọ cứ đứng đực ra trước giây phút khốn cùng. Thế rồi một lát sau chỉ cất giọng kiên quyết :

– Con xin vâng theo lời cụ !

Nói rồi chị giơ ngón tay cho ông giáo bôi mực vào, rồi dứt khoát ấn xuống tờ giấy định mệnh ấy. Xong xuôi chị gập văn tự lại giắt vào trong áo, cúi chào ông bà Nghị Quế rồi cầm cái nón rách lủi thủi ra về. Dưới ánh nắng gay gắt, bóng chị đổ dài trên sân mang theo vẻ cô quạnh đáng thương.

Ông Nghị nhìn theo dáng chị, mắt dán vào cặp mông tròn đầy, miệng khẽ nở nụ cười sâu xa….